Dịch bệnh đã khiến người Neanderthal biến mất?

Theo Nature Communications, việc nghiên cứu các dấu vết về các cuộc tiếp xúc của người Neanderthal và người Homo sapiens cổ đại ở Cận Đông đã giúp các nhà khoa học Mỹ xác định rằng người Cro-Magnons đã nhanh chóng hơn trong việc thích nghi với các căn bệnh của những người hàng xóm mới. Điều này có thể là nguyên nhân dẫn đến sự tuyệt chủng nhanh chóng của người Neanderthal.

Gili Greenbaum, nhà di truyền học tại Đại học Stanford, Mỹ, bình luận rằng công trình nghiên cứu này cho thấy các loại bệnh tật có thể đóng vai trò quan trọng hơn trong sự tuyệt chủng của người Neanderthal so với quan niệm trước đây. Ngoài ra, bệnh tật có thể là lý do chính khiến Homo sapiens trở thành đại diện duy nhất của nhân loại trên hành tinh.

Trong một thời gian khá dài, các nhà khoa học tin rằng những đợt dịch bệnh lớn bắt đầu ảnh hưởng đến người chỉ sau khi nền văn minh ra đời và những thành phố đầu tiên xuất hiện khiến tập trung đông người. Gần đây, những ý tưởng này đã bị lung lay bởi các nghiên cứu cổ sinh học.

Cụ thể, một nghiên cứu về bộ gien của trực khuẩn dịch hạch cổ xưa nhất cho thấy căn bệnh này bắt đầu làm giảm dân số từ hơn 10.000 năm trước, từ thời kỳ đồ đá. Trong khi đó, phân tích bộ gien của cư dân hiện đại ở châu Phi và Homo sapiens cổ xưa nhất chỉ ra rằng, sốt rét là một trong những kẻ thù chính của nhân loại trong suốt hàng trăm ngàn năm.

Nhiều nhà nhân chủng học và tiến hóa tin rằng dịch sốt rét gần như đã huỷ diệt tổ tiên của chúng ta khoảng 70.000 năm trước, làm giảm tổng số dân xuống còn vài nghìn cá thể và định kỳ lại bùng phát thành các đợt dịch bệnh lớn trong thời cổ đại. Các nhà khoa học tìm thấy dấu vết của những dịch bệnh này trong ADN của người La Mã cổ đại và cư dân thành phố Hy Lạp cổ đại Byzantium.

Gili Greenbaum và các đồng nghiệp đã phát hiện ra rằng dịch bệnh có thể đóng vai trò quyết định trong sự di cư của nhân loại ra khắp Trái đất và khiến các giống người cạnh tranh biến mất. Họ đã so sánh các tập hợp khác nhau trong phần ADN của người Cro-Magnons và người Neanderthal cổ đại có liên quan đến hoạt động của hệ miễn dịch.

Như các nhà nghiên cứu hy vọng, việc so sánh cấu trúc của các bộ phận trong bộ gien này sẽ giúp tiết lộ một trong những bí ẩn chính của lịch sử về sự tồn tại của người Neanderthal. Các nhà khoa học Stanford đã lập một mô hình máy tính để điều tra lịch sử của "cuộc chiến" giữa các căn bệnh phía Nam lây nhiễm cho tổ tiên của nhân loại và mầm bệnh của vùng khí hậu ôn đới.

Tình huống này, như Gili Greenbaum lưu ý, rất giống những gì đã xảy ra với thổ dân châu Mỹ sau khi những người châu Âu đầu tiên đến. Họ mang theo không chỉ công nghệ, mà cả bệnh lao và các bệnh khác đã tiêu diệt hơn 90% thổ dân Nam Mỹ và Bắc Mỹ trong vài thập niên.

Trong tương lai gần, các nhà khoa học lên kế hoạch kiểm tra xem có đúng như vậy không. Để làm điều này, họ muốn so sánh mật độ dân số ở trong vùng người Neanderthal và Cro-Magnons tiếp xúc với nhau tại các khu vực khác của châu Âu.

Vũ Trung Hương