Đàn ông Việt mặc áo dài chính là khoác lên người quốc phục, bộc lộ quốc thể

Tháng 6.1958, tại thính đường của UNESCO, ban tổ chức giới thiệu nhạc cổ điển Đông - Tây. Trong chương trình, có nhạc sư Yehudi Menuhin đờn violon những bài sonate xưa của J.S Bach, ông mặc lễ phục phương Tây, thắt nơ trắng, nhạc sư Ấn Độ Ravi Shankar mặc lễ phục Ấn Độ. Nhạc sư Nhật Bản Yuize Shinichi mặc kimono đen. Hai nhạc sư Ba Tư là Ebađi đờn setar và Malec đờn santour đều mặc lễ phục Ba Tư. Tôi được mời biểu diễn âm nhạc truyền thống VN trong chương trình đó. Nếu tôi không mặc áo dài khăn đóng, bạn có thể tưởng tượng tôi sẽ xấu hổ tới đâu không.

Năm 1979, tôi được trường Đại học Perth (Úc) mời thuyết giảng trong ba tuần lễ về âm nhạc truyền thống VN. Sir Pranck Callayvay - trưởng ban tổ chức nói: “Buổi thuyết trình thứ nhất có cả ban giám hiệu, toàn thể giáo sư và sinh viêncủa trường đến nghe. Tôi nghĩ, nếu giáo sư mặc quốc phục thì buổi diễn sẽ thêm phần long trọng”. Tôi trả lời: "Chúng tôi có tấu nhập giang tùy khúc, nhập gia tùy tục. Tôi đến đây mà ban tổ chức ước ao tôi mặc áo dài khăn đóng, tôi sẽ rất vui thực hiện lời ước đó”. Đúng ngày, cả đại giảng đường im phăng phắc khi giáo sư Franck Callaway giới thiệu: “GS-TS Trần Văn Khê thuyết trình về âm nhạc truyền thống VN”. Từ hậu trường tôi bước lên sân khấu trong trang phục áo dài khăn đóng, cúi chào khán thính giả, tiếng vỗ tay vang dội... Sau buổi giảng (có minh họa bằng đàn kìm, đàn tranh), có bốn người VN trong nhóm người Việt di tản đến nắm tay tôi, nói “Khi thấy một người VN mặc áo dài khăn đóng xuất hiện trên sân khấu, chúng tôi không cầm được nước mắt”. Các giáo sư người Úc cũng đến khen ngợi tôi biểu diễn nhạc rất hay và trang phục cũng đậm đà bản sắc dân tộc.

Năm 1983, Hội đồng Âm nhạc quốc tể tổ chức đại hội tại Bratislava (Tiệp Khắc), tôi được mời biểu diễn nhạc truyền thống VN. Ở chung phòng khách sạn với tôi có người bạn thân là nhạc sĩ Lưu Hữu Phước. Thấy tôi chuẩn bị áo dài khăn đóng để mặc biểu diễn trong Ngày Quốc tế âm nhạc, Phước hết sức do dự, rốt cuộc cũng nói rõ: “Lúc Khê giới thiệu âm nhạc ở các nước tư bản Âu - Mỹ thì Khê muốn mặc gì cũng được. Nhưng lần này, Khê nên mặc Âu phục để tham dự buổi hòa nhạc thì tốt hơn”. Tôi trả lời nhẹ nhàng: "Theo tôi nghĩ, óc phong kiến là ở trong đầu của mỗi người. Áo dài, khăn đóng là trang phục truyền thống VN dùng mặc trong các lễ hội. Trong mấy chục năm nay, tôi mặc áo dài khăn đóng đến đâu cũng được hoan nghinh khen ngợi. Nếu bạn nghĩ tôi đến đây nên mặc Âu phục để biểu diễn thì điều đó nghịch với cách suy nghĩ của tôi mấy chục năm nay".

 Nếu ban tổ chức bắt buộc tôi phải mặc Âu phục thì tôi sẽ không biểu diễn. Lần đó, tôi biểu diễn âm nhạc truyền thống VN trong trang phục áo dài khăn đóng và được đại biểu các nước, kể cả đại diện Sứ quán VN đều hoan nghinh, tán thưởng.

Suốt thời gian dài gắn bó với âm nhạc dân tộc, khi biểu diễn, tôi luôn mặc áo dài khăn đóng. Khi mặc áo dài thì mặc hết sức đàng hoàng, tay trong, tay ngoài, cổáo đâu ra đó. Không phải tôi “điệu", mà tôi nghĩ đó là sự lễ phép đối với người đến nghe mình nói. Họ ăn mặc sạch sẽ, lịch sự đến nghe mình mà mình lại ăn mặc lôi thôi là coi thường khán giả, coi thường bản thân.

Đến nay, các nghệ sĩ hát ca trù, quan họ đều mặc áo dài, và trong cả nước, số nghệ sĩ mặc quốc phục ngày càng đông. Chính tại Hội nghị cấp cao APEC 2006 tại Hà Nội, trong lễ công bố Tuyên bố chung, các nhà lãnh đạo các nền kinh tế APEC đều mặc trang phục truyền thống của nước chủ nhà do Chủ tịch nước VN trao tặng.

Hà Đình Nguyên/ Theo Thanh Niên