Cuộc chiến xin tài trợ nghiên cứu khoa học khốc liệt ở Trung Quốc: 2 học giả hàng đầu bị trừng phạt

Hai nhà khoa học này nằm trong số những người bị Quỹ Khoa học Tự nhiên Quốc gia Trung Quốc (NSFC) nêu tên trong hàng loạt vụ gian lận liên quan đến đơn xin tài trợ cho năm 2024. NSFC là nguồn tài trợ nghiên cứu cơ bản chính của Trung Quốc.

Tổng cộng có 21 nhà nghiên cứu từ 15 trường đại học đã bị cảnh cáo và trừng phạt. Trong số đó, Ji Jie và Yang Lijun bị buộc tội “chào hỏi” người đánh giá khi xin cấp kinh phí nghiên cứu. Trong giới học thuật Trung Quốc, “chào hỏi” được coi là một hành vi của những người xin tài trợ nhằm tiếp cận và gây ảnh hưởng đến các nhà đánh giá thông qua các mối quan hệ cá nhân.

Hai nhà nghiên cứu này đều là học giả có uy tín, từng lãnh đạo các dự án nghiên cứu quốc gia.

NSFC cho biết Ji Jie, giáo sư và hướng dẫn viên tiến sĩ tại Đại học Kiến trúc và Xây dựng Bắc Kinh, đã liên hệ với những người đánh giá nguồn tài trợ tiềm năng vào năm 2022 và 2023 thông qua các cuộc gọi điện thoại và tin nhắn.

Theo trang web của trường đại học này, Ji Jie là trưởng khoa Kỹ thuật Xây dựng và Giao thông vận tải. Trong 10 năm qua, bà đã thực hiện hơn 60 đề tài nghiên cứu cấp quốc gia, cấp tỉnh, cấp bộ và xuất bản hơn 100 bài báo.

Ji Jie đã nhận được nhiều danh hiệu, trong đó có giải nhì trong Giải thưởng Tiến bộ Khoa học và Công nghệ Nhà nước. Trước đó, Ji Jie đã được Quốc vụ Viện Trung Quốc cấp tài trợ đặc biệt của chính phủ và vinh danh là một trong “Nhân viên Khoa học và Công nghệ Đẹp nhất Bắc Kinh” vào năm 2021 để ghi nhận giá trị của bà như một hình mẫu.

Nhà khoa học nổi tiếng khác là Yang Lijun, giáo sư tại trường Khoa học Năng lượng Điện lực và Kỹ thuật Cơ khí thuộc Đại học Điện lực Bắc Trung Quốc (NCEPU) ở tỉnh Hà Bắc, trường hàng đầu Trung Quốc trong lĩnh vực hệ thống điện.

Yang Lijun nghiên cứu về quang xúc tác năng lượng Mặt trời, kiểm soát ô nhiễm và các khí thải gây hiệu ứng nhà kính. Trước đây, ông đã giành giải nhì trong Giải thưởng Tiến bộ Khoa học và Công nghệ Nhà nước.

NSFC cho biết Yang Lijun “đã thực hiện nhiều lần và kéo dài 1 năm nhằm thu hút sự ủng hộ từ một số nhà đánh giá tiềm năng”.

Cả hai nhà khoa học nổi tiếng này đều bị cấm đăng ký tham gia các dự án do NSFC tài trợ trong 3 năm. Riêng Yang Lijun còn bị cấm làm người đánh giá các dự án của quỹ này trong 5 năm.

“Đây không phải là một trường hợp ngoại lệ; tất cả đều quá phổ biến”, một nhà khoa học tại Đại học Điện lực Bắc Trung Quốc, yêu cầu không nêu tên do tính nhạy cảm của vấn đề, chia sẻ với trang SCMP.

Ở Trung Quốc, các nhà nghiên cứu mới bắt đầu sự nghiệp phải chịu áp lực lớn lớn trong việc đảm bảo có nguồn tài trợ nhằm tạo dựng danh tiếng. Thế nhưng, nhà khoa học giấu tên ở Đại học Điện lực Bắc Trung Quốc nói sự cạnh tranh để giành được nguồn tài trợ nghiên cứu khốc liệt đến mức ngay cả những giáo sư ở giai đoạn trung niên hoặc cao niên cũng đang rất cần được hỗ trợ tài chính.

Sự cạnh tranh để giành được nguồn tài trợ từ NSFC cũng ngày càng gia tăng. Từ năm 2011 đến 2016, khoảng 24% người nộp đơn nhận được hỗ trợ tài chính từ NSFC nhưng đến năm 2021, tỷ lệ đó giảm xuống còn 16,5%.

Theo nhà khoa học giấu tên ở Đại học Điện lực Bắc Trung Quốc, các học giả như Yang Lijun phải đối mặt với vấn đề nguồn tài trợ bị "độc quyền" bởi một số ít người trong cộng đồng khoa học. Ông nói những người ở đỉnh cao sự nghiệp, chẳng hạn các học giả và nhà nghiên cứu chính nổi tiếng, thường được hưởng phần lớn nguồn tài trợ, trong khi những người khác đấu tranh để giành lấy những gì còn lại.

“Cơ hội nhận được tài trợ cho các dự án lớn là rất nhỏ khi bạn không có quyền lực và mối quan hệ”, nhà khoa học giấu tên nhấn mạnh.

Cả Ji Jie và Yang Lijun đều không trả lời câu hỏi từ trang SCMP.

Theo báo cáo của NSFC vào tháng 7.2022, hơn 70% người đánh giá trong khảo sát năm 2021 tiết lộ đã được những người xin tài trợ tiếp cận ở quá trình đánh giá dự án.

Năm ngoái, Ủy ban Kiểm tra Kỷ luật Trung ương và NSFC đã bắt đầu phối hợp trấn áp hành vi sử dụng quan hệ cá nhân cho mục mua chuộc.

Các nhà nghiên cứu khác bị buộc tội có hành vi sai trái đã bị triệu tập vì nhiều vấn đề khác nhau về liêm chính trong học thuật, bao gồm mua, bán dữ liệu và giấy tờ, thao túng dữ liệu và hình ảnh, sử dụng tên của người khác mà không có sự đồng ý và đạo văn.

Họ phải đối mặt với các hình phạt như việc rút các khoản tài trợ và cấm đăng ký tài trợ cho dự án trong tối đa 5 năm.