Các sản phẩm thông tin dưới góc nhìn thông tin học

Ấn phẩm thông tin thư mục

Ấn phẩm thông tin thư mục là kết quả của quá trình biên mục. Đó là các ấn phẩm thư mục do cơ quan thông tin xuất bản. Có ấn phẩm thư mục quốc gia, ấn phẩm thư mục chuyên ngành, ấn phẩm thư mục chuyên đề.

Việc sử dụng máy tính trong công tác thông tin thư viện cho phép các đơn vị thông tin - thư viện xây dựng các sơ sở dữ liệu thư mục. Các biểu ghi tra cứu thư mục ở đây thường bao gồm cả tóm tắt, chú giải và tập hợp các từ khoá. Cơ sở dữ liệu thư mục trở thành một công cụ lưu trữ và tìm kiếm thông tin tự động hoá không thể thiếu được trong các cơ quan thông tin thư viện hiện nay.

Từ các cơ sở dữ liệu thư mục người ta có thể in ra các phiếu mục lục, xuất bản các ấn phẩm thư mục như là một sản phẩm đầu ra.

Với sự xuất hiện của công nghệ thông tin hiện đại về sau, nhiều cơ sở dữ liệu thư mục được sản xuất dưới dạng đĩa quang CD-ROM. Với những ưu điểm sẵn có như kích thước nhỏ, dung lượng lớn, độ bền cao, có phần mềm khai thác trực tiếp nằm ngay trên đĩa, các CD-ROM cơ sở dữ liệu thư mục trở thành một sản phẩm thông tin quan trọng trong các dịch vụ phổ biến thông tin hiện nay.

Ví dụ: Ấn phẩm thư mục British National Bibliography (BNB) xuất bản từ năm 1950, được biên tập từ tất cả các xuất bản phẩm nộp lưu chiểu cho Thư viện Quốc gia Anh từ trên 1000 nhà xuất bản ở Anh quốc. BNB được xuất bản hàng tuần và bản cuối cùng của mỗi tháng lại chứa bản chỉ mục theo tác giả, nhan đề và chủ đề của cả tháng. Từ năm 1989 BNB bắt đầu được phát hành dưới dạng CD-ROM.

Tạp chí tóm tắt

Tạp chí tóm tắt là sản phẩm thông tin, được thể hiện dưới dạng một ấn phẩm định kỳ, trong đó trình bày các bản tóm tắt của các công trình nghiên cứu khoa học đã được công bố.

Tạp chí tóm tắt là công cụ đắc lực của các nhà nghiên cứu, các cơ quan thông tin, xuất bản trong việc khắc phục những trở ngại do quá trình phân tán thông tin gây ra và là công cụ giúp họ trong việc tìm tin theo nội dung được nhanh chóng và thuận lợi.

Chất lượng của tạp chí tóm tắt thể hiện ở các yếu tố sau đây: khả năng bao quát nguồn tin, tính đầy đủ, tính cập nhật của thông tin được cung cấp và chất lượng các bài tóm tắt.

Khi xây dựng tạp chí tóm tắt người ta phải quan tâm đến cách trình bày, thể hiện qua cách sắp xếp trong bảng chính và các bảng tra cứu bổ sung sao cho người dùng tin dễ truy nhập tới các phần tử thông tin trong tạp chí tóm tắt.

Ngoài dạng ấn phẩm truyền thống in trên giấy, sau này với công nghệ thông tin hiện đại hơn, tạp chí tóm tắt còn được xuất bản dưới dạng CSDL on-line và CSDL lưu trữ trên CD-ROM.

Ví dụ: Trước đây, “Tạp chí tóm tắt tài liệu khoa học và công nghệ Việt Nam" là ấn phẩm tóm tắt do Trung tâm Thông tin Tư liệu Khoa học và Công nghệ Quốc gia tổ chức biên soạn và phát hành 12 số/năm, bao quát thông tin về tất cả các dạng tài liệu của Việt Nam như bài tạp chí, tài liệu hội nghị, báo cáo kết quả nghiên cứu, luận án tiến sĩ, phó tiến sĩ bảo vệ trong nước, đề tài nghiên cứu trong tất cả các lĩnh vực khoa học, công nghệ và môi trường. Tạp chí tóm tắt gồm hai phần chính: phần tóm tắt và các bảng mục lục (mục lục tác giả, mục lục chủ đề và mục lục địa lý).

Tổng luận khoa học

Tổng luận là bài trình bày tổng hợp một cách khoa học và có hệ thống về các vấn đề được xem xét, cùng với sự phân tích hiện trạng, mức độ và xu hướng phát triển của chúng.

Một hoặc một số bài tổng luận có thể được tập hợp lại và xuất bản dưới hình thức một tài liệu, gọi là ấn phẩm tổng luận.

Tổng luận thường được các nhà khoa học có trình độ cao biên soạn từ nhiều nguồn tài liệu khác nhau nên là loại sản phẩm thông tin đặc biệt có giá trị, nhất là đối với các nhà nghiên cứu và các cán bộ lãnh đạo, quản lý. Có thể coi tổng luận là sản phẩm giáp ranh của hai lĩnh vực hoạt động: nghiên cứu và thông tin.

Căn cứ vào phạm vi bao quát của nội dung, người ta phân biệt: tổng luận khoa học chuyên ngành và tổng luận khoa học đa ngành.

Ngoài ra, còn có một loại tổng luận đặc biệt, thường do các trung tâm phân tích tổng hợp tin, các trường đại học, các cơ quan nghiên cứu khoa học... tổ chức biên soạn và xuất bản đều đặn hàng năm, theo một chu kỳ nhất định, gọi là ấn phẩm tổng luận hàng năm.

Ví dụ một số tổng luận khoa học và công nghệ do Trung tâm Thông tin Tư liệu Khoa học và Công nghệ Quốc gia tổ chức biên soạn và xuất bản trước đây như: Môi trường châu Á - Thái Bình Dương; Nhà nước trong một thế giới đang chuyển biến; Chính sách và chiến lược quốc gia về Công nghệ thông tin; Môi trường biển và quản lý môi trường vùng ven bờ biển Việt Nam; Dịch vụ tư vấn kỹ thuật ở các nước đang phát triển; Năng lực công nghệ và chiến lược đổi mới doanh nghiệp; Tình hình và xu thế phát triển giáo dục đại học ở một số nước khu vực châu Á - Thái Bình Dương...

Loại ấn phẩm kiểu này trước đây chỉ phát hành trên giấy, sau này đã được số hóa.