Bộ trưởng Việt Nam băn khoăn việc người dân rút BHXH một lần, chuyên gia quốc tế nói gì?

Đó là những băn khoăn của Bộ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung tại buổi làm việc với nhóm chuyên gia của tổ chức Lao động quốc tế (ILO) để trao đổi về chiến lược an sinh xã hội tại Việt Nam.

6 điều trăn trở của Bộ trưởng

Theo đó, Bộ trưởng Đào Ngọc Dung đã đặt ra 6 vấn đề và mong muốn các chuyên gia của ILO chia sẻ, làm sáng tỏ.

Thứ nhất, về vấn đề rút bảo hiểm một lần: Trên thế giới có quốc gia nào có chính sách rút bảo hiểm một lần như thế này không? Dưới góc độ là nhà quản lý, Bộ trưởng muốn nghe các chuyên gia chia sẻ, đối với Việt Nam, trong bối cảnh hiện nay, có nên tiếp tục duy trì rút bảo hiểm xã hội (BHXH) một lần hay không? Tiếp tục duy trì thì thiết kế lại chính sách theo hướng nào?

Thứ hai, hiện nay còn dư địa rất lớn với 34 triệu người lao động phi chính thức, các nước khác trả lương cho người lao động qua tài khoản, còn Việt Nam thì trả lương bằng tiền mặt nên khó quản lý, vậy cần có giải pháp gì? Bên cạnh đó, cần có chính sách khuyến khích như thế nào để người lao động tham gia BHXH? Bộ trưởng mong muốn các chuyên gia chia sẻ thêm về kinh nghiệm của các nước về vấn đề này.

Thứ ba, Việt Nam có khoảng 600.000 - 700.000 doanh nghiệp. Tuy vậy, hiện nay đang có tình trạng trốn đóng, nợ đóng, chậm đóng BHXH. Bộ trưởng băn khoăn không biết các nước khác có tình trạng như thế này không? Giải quyết bài toán này như thế nào? Bộ trưởng mong muốn các chuyên gia chia sẻ kinh nghiệm xử lý vấn đề này.

Thứ tư là vấn đề nguồn lực để chi cho an sinh xã hội. Ở khu vực Đông Nam Á, nguồn lực chi cho an sinh xã hội của Việt Nam không hề thấp, trung bình Việt Nam dành khoảng 20% tổng chi ngân sách cho an sinh xã hội. Chủ trương của Nhà nước là không hy sinh tiến bộ và công bằng xã hội để chạy theo tăng trưởng kinh tế đơn thuần. Vậy kinh nghiệm của các nước trên thế giới muốn nâng mức chi cho an sinh xã hội là như thế nào?

Thứ năm, Bộ trưởng mong muốn các chuyên gia chia sẻ, dự báo về mức độ bao phủ của an sinh xã hội của Việt Nam đến năm 2030.

Thứ sáu, Bộ trưởng đề nghị các chuyên gia khuyến nghị trong tổng thể chính sách xã hội, đến năm 2025, Việt Nam cần ưu tiên giải quyết những vấn đề nào trước?

Chuyên gia ILO nói gì?

Trước những trăn trở của Bộ trưởng Đào Ngọc Dung, ông Nuno Cunha - chuyên gia cao cấp về an sinh xã hội của ILO nhận định, vấn đề rút bảo hiểm xã hội một lần không phổ biến trên thế giới. Tuy nhiên, có một vài quốc gia đã và đang gặp vấn đề tương tự. Ví dụ như Malaysia, trong vòng 6,7 năm vừa qua chưa thể thay đổi được hiện trạng này. Thậm chí, một số nước châu Âu cũng có một phần trong các chế độ BHXH được hưởng dưới dạng một lần; Singapore cũng gặp vấn đề về rút BHXH một lần nhưng đang từng bước điều chỉnh chính sách theo hướng nâng dần điều kiện rút BHXH một lần để giải quyết vấn đề này và đã có nhiều chuyển biến.

Phân tích của ILO cho thấy đối tượng rút BHXH một lần hầu hết là phụ nữ sinh con lần đầu, họ rút BHXH một lần trong thời gian nghỉ sinh. Ông Nuno Cunha khuyến nghị nên từng bước thay đổi điều kiện hưởng BHXH một lần, bên cạnh đó xây dựng cơ chế khuyến khích người lao động quay trở lại làm việc, triển khai chế độ về trợ cấp trẻ em trong hệ thống BHXH cho những người phụ nữ sinh con lần đầu trang trải chi phí nuôi con, qua đó vừa giải quyết vấn đề rút BHXH một lần, vừa giải quyết được vấn đề phát triển thể chất của trẻ em Việt Nam.

Về vấn đề này, bà Ingrid Christensen - Giám đốc Văn phòng ILO tại Việt Nam cho biết, sau nhiều chương trình mà ILO triển khai tại Thái Lan và Pakistan, bà khẳng định rằng, hiện nay, nếu có thực hiện các cuộc khảo sát tại hai quốc gia này về vấn đề rút BHXH một lần, bà tin chắc đại đa số người dân sẽ lựa chọn nhận tiền lương hưu hàng tháng.

Về vấn đề chính thức hóa việc làm, ông Nuno Cunha cho biết, các nước châu Mỹ Latinh có kinh nghiệm và đã vạch ra lộ trình để chính thức hóa việc làm. Như tại Colombia, Chính phủ có những kế hoạch hành động mà mỗi bộ ngành đều phải thực hiện để cùng có thể góp phần vào việc chính thức hóa người lao động, chính thức hóa việc làm để tăng nguồn thu đóng thuế, tăng nguồn thu vào BHXH.

Bên cạnh đó cần đẩy mạnh thanh toán tiền lương qua tài khoản, khuyến khích người lao động sử dụng điện thoại, mở tài khoản để nhận lương. Như ở Pakitstan, trong thời gian ILO triển khai dự án khuyến khích thanh toán lương qua tài khoản, đã có tới hơn 300 nghìn người lao động mở tài khoản để nhận lương.

Đối với vấn đề tuân thủ pháp luật về đóng BHXH của doanh nghiệp. Ông Nuno Cunha chia sẻ kinh nghiệm của Bồ Đào Nha, đó là có một website công bố tất cả tên của các doanh nghiệp chậm đóng BHXH, mọi người có thể truy cập vào website đó và dễ dàng tìm thấy các doanh nghiệp chậm đóng BHXH. Như vậy, những doanh nghiệp này sẽ gặp phải vấn đề về tuyển dụng lao động, người lao động thấy các doanh nghiệp chậm đóng BHXH như vậy nên sẽ không vào làm tại các doanh nghiệp đó nữa.

Về vấn đề thanh tra, kiểm tra, kinh nghiệm của Malaysia là ứng dụng quản lý qua phần mềm, cơ sở dữ liệu để biết được doanh nghiệp nào có xác xuất cao là không tuân thủ, qua đó không thanh tra tràn lan, mà thanh tra có mục tiêu cụ thể, góp phần nâng cao hiệu quả của công tác thanh tra.

Về tăng cường nguồn lực cho an sinh xã hội, chuyên gia chia sẻ, các nước Đông Nam Á những năm gần đây đã tăng về tỉ lệ phần trăm GDP mà các quốc gia có thể chuyển thành nguồn thu ngân sách. Theo đó, trong vòng 15 năm qua, tại các quốc gia đang phát triển ở châu Á, tỷ lệ này có xu hướng tăng với mức trung bình là 0,2% từ việc chính thức hóa việc làm khi nền kinh tế dần chuyển dịch từ nông nghiệp sang công nghiệp và dịch vụ.

Theo khảo sát từ một số nước Đông Nam Á khác, để tăng nguồn lực cho an sinh xã hội, Chính phủ có thể khuyến khích chính quyền địa phương đầu tư nhiều hơn vào trợ cấp hưu trí xã hội cho người cao tuổi tùy vào tình hình của từng địa phương. Bên cạnh đó, các chuyên gia của ILO khuyến nghị cần tăng mức đóng BHXH để có thể tăng mức chi chung cho an sinh xã hội. Ngoài ra, công tác thông tin, tuyên truyền để người dân hiểu về lợi ích của việc đóng BHXH cũng là một giải pháp không thể thiếu.

Về chính sách an sinh xã hội của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn 2045, ông Nuno Cunha khuyến nghị, Việt Nam cần tăng mức chi cho an sinh xã hội từ 4% GDP hiện nay lên mức trung bình của khu vực Châu Á - Thái Bình Dương là 8% GDP. Bên cạnh đó, thúc đẩy chuyển đổi từ việc làm phi chính thức sang việc làm chính thức; xây dựng hệ thống an sinh xã hội đa tầng với mức độ phối hợp và liên kết đáng kể giữa các tầng.

Ông Nuno đề nghị mở rộng an sinh xã hội nhằm nâng cao tỉ lệ bao phủ, mở rộng đối tượng thụ hưởng và tăng mức chi trả cho hưu trí xã hội để tránh việc gần 12 triệu người cao tuổi không có lương hưu. Ngoài ra, cần tăng diện bao phủ BHXH bắt buộc bằng cách nâng mức hưởng thỏa đáng, đơn giản hóa điều kiện hưởng chế độ, đưa nhiều nhóm người lao động/hợp đồng đủ điều kiện tham gia vào BHXH bắt buộc,...

Với những khuyến nghị trên, ông Nuno Cunha dự báo, đến năm 2045, hệ thống an sinh xã hội tại Việt Nam sẽ là hệ thống hỗn hợp bao gồm cả đóng góp và không đóng góp. Trong đó, hệ thống đóng góp bao phủ toàn bộ người lao động ở mức độ chính thức hóa cao và là một hệ thống được thiết kế thích ứng với các cú sốc (môi trường, y tế, kinh tế). Và quan trọng hơn cả, hệ thống an sinh xã hội của Việt Nam sẽ giúp cho xã hội không có ai bị bỏ lại phía sau.