Bị Mỹ dọa trừng phạt, Trung Quốc chọn làm ăn với phương Tây hay liên minh cùng Nga?

Chỉ dựa trên dòng chảy thương mại, Trung Quốc đối mặt nhiều nguy cơ sau cuộc gọi video kéo dài gần 2 giờ giữa ông Biden với Tập Cận Bình hôm 18.3. Trong đó, Nhà Trắng xác nhận rằng các biện pháp trừng phạt Trung Quốc là một khả năng có thể xảy ra.

Dù quan hệ thương mại ngày càng tăng với Đông Nam Á và nền kinh tế ít phụ thuộc vào thương mại hơn trong thập kỷ qua, lợi ích kinh tế của Trung Quốc vẫn nghiêng nhiều về phương Tây, theo Reuters.

Theo các nhà phân tích, đứng về phía đồng minh chính trị Nga sẽ không có ý nghĩa kinh tế với Trung Quốc vì Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) vẫn tiêu thụ hơn 1/3 hàng hóa xuất khẩu của cường quốc châu Á.

"Về câu hỏi kinh tế thuần túy, Trung Quốc phải đưa ra sự lựa chọn giữa Nga so với các nước phương Tây. Đó là quyết định rất dễ dàng cho Trung Quốc bởi họ đã tích hợp với tất cả các nền kinh tế phương Tây này", theo Chad Bown, thành viên cấp cao tại Viện nghiên cứu kinh tế quốc tế Peterson có trụ sở tại Washington (Mỹ), người theo dõi chặt chẽ thương mại Trung Quốc.

Đại sứ Trung Quốc tại Mỹ, Tần Cương hôm 20.3 nhấn mạnh mối quan hệ gần gũi của Trung Quốc với Nga.

"Trung Quốc có quan hệ hợp tác thương mại, kinh tế, tài chính, năng lượng bình thường với Nga. Đây là hoạt động kinh doanh bình thường giữa hai quốc gia có chủ quyền, dựa trên luật pháp quốc tế, bao gồm các quy tắc của WTO (Tổ chức Thương mại Thế giới - PV)", ông Qin Gang nói với chương trình Face the Nation của đài CBS khi được hỏi liệu Trung Quốc có cung cấp hỗ trợ tài chính cho Nga không.

Việc nhắm mục tiêu vào Trung Quốc bằng các biện pháp trừng phạt kinh tế rộng rãi được áp dụng như với Nga có thể sẽ gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho Mỹ và toàn cầu, vì Trung Quốc là nền kinh tế lớn thứ hai thế giới và nhà xuất khẩu lớn nhất.

Khi GDP nền kinh tế Trung Quốc lên tới 16.000 tỉ USD, sự phụ thuộc vào thương mại với các quốc gia khác để mang lại lợi ích kinh tế cho nước đông dân nhất châu Á đã giảm bớt.

Khi công dân Trung Quốc trở nên giàu hơn, tiêu dùng và dịch vụ trong nước đang đóng vai trò lớn hơn ở nền kinh tế nước này. Tuy nhiên, Trung Quốc vẫn phụ thuộc nhiều hơn vào thương mại (khoảng 35% GDP), so với Mỹ là 23% hay Nhật Bản là 31%.

Các nước G7 giàu có, vốn là trung tâm của liên minh chống Nga sau cuộc tấn công Ukraine hồi tháng trước vẫn tiêu thụ hơn 1/3 hàng hóa xuất khẩu của Trung Quốc. Đó là mức giảm so với gần 1/2 hàng hóa xuất khẩu của Trung Quốc gần 2 thập kỷ trước, nhưng là mức tương đối ổn định kể từ năm 2014 khi Nga sáp nhập Crimea.

Tỷ trọng xuất khẩu của Trung Quốc sang các nước thuộc Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), nơi mà Trung Quốc gần đây đã ký kết các hiệp định thương mại mới, đã tăng gấp đôi lên khoảng 15%, làm lu mờ tầm quan trọng của Nhật Bản. Thế nhưng, dữ liệu thương mại từ tháng 1 đến tháng 2.2022 của Trung Quốc cho thấy xuất khẩu sang Liên minh châu Âu (EU) tăng trưởng mạnh nhất ở mức 24%.

Điện thoại di động và dầu

Thương mại tổng thể của Nga với Trung Quốc đã tăng lên kể từ khi phương Tây lần đầu tiên áp đặt các biện pháp trừng phạt Nga để đáp trả việc sáp nhập Crimea. Thế nhưng, xuất khẩu của Trung Quốc sang Nga vẫn ở mức từ 1% đến 2% trong 20 năm qua.

Nhập khẩu của Nga từ Trung Quốc tương tự nhiều quốc gia khác, với hàng điện tử và hàng tiêu dùng bao gồm điện thoại di động, máy tính, quần áo, đồ chơi và giày dép đứng đầu danh sách.

Theo dữ liệu của UN Comtrade (kho lưu trữ các số liệu thống kê thương mại quốc tế chính thức và các bảng phân tích liên quan), Trung Quốc đã xuất khẩu điện thoại di động nhiều gấp 10 lần Mỹ tính theo giá trị, đạt 32,4 tỉ USD vào năm 2020.

Nhập khẩu từ Nga của Trung Quốc chủ yếu là dầu mỏ. Ở mức 27 tỉ USD vào năm 2020, dầu thô và các loại dầu mỏ khác lấn át tất cả mặt hàng nhập khẩu khác từ Nga, chủ yếu là đồng, gỗ xẻ mềm, khí đốt tự nhiên hóa lỏng, than đá, kim loại và quặng.

Dù Mỹ đã cấm nhập khẩu năng lượng của Nga, các lệnh trừng phạt phương Tây không nhắm mục tiêu cụ thể vào hoạt động xuất khẩu dầu và khí đốt Nga. Tuy nhiên, các biện pháp trừng phạt do Mỹ dẫn đầu với các ngân hàng Nga cấm giao dịch bằng đồng USD đã cản trở khả năng cung cấp tài trợ thương mại của Trung Quốc qua các lô hàng dầu Nga.

Trong khi Nhà Trắng không nêu chi tiết những hậu quả đó có thể là gì hoặc Mỹ sẽ định nghĩa "hỗ trợ vật chất" như thế nào, bà Jen Psaki chỉ ra rằng dòng chảy thương mại khổng lồ của Trung Quốc có thể bị ảnh hưởng.

"Các biện pháp trừng phạt chắc chắn là một biện pháp trong hộp công cụ", Thư ký báo chí Nhà Trắng - Jen Psaki nói trong cuộc họp báo thường kỳ khi được hỏi liệu Trung Quốc, nước xuất khẩu lớn nhất thế giới, có thể đối mặt với thuế quan hoặc lệnh trừng phạt thương mại không.

Phát biểu sau cuộc gọi video kéo dài gần 2 giờ giữa ông Biden và Tập Cận Bình, Jen Psaki nói Mỹ sẽ thông báo trực tiếp bất kỳ hậu quả nào mà Trung Quốc phải nhận "với các đối tác và đối tác châu Âu của chúng tôi".

Trong lời kêu gọi, diễn ra vào thời điểm gay gắt sâu sắc hơn giữa hai cường quốc lớn nhất thế giới, Tổng thống Biden nêu chi tiết những nỗ lực của Mỹ và các đồng minh nhằm đáp trả cuộc tấn công vào Ukraine, bao gồm cả việc áp đặt chi phí cho Nga.

"Ông ấy mô tả những tác động và hậu quả nếu Trung Quốc hỗ trợ vật chất cho Nga khi nước này tiến hành các cuộc tấn công vào các thành phố và dân thường Ukraine", Nhà Trắng cho biết và nói thêm rằng ông Biden "nhấn mạnh sự ủng hộ với một giải pháp ngoại giao cho cuộc khủng hoảng".

Các phóng viên báo cáo tóm tắt quan chức cấp cao của Mỹ về cuộc gọi cho biết ông Biden đã thông báo rằng Trung Quốc sẽ phải đối mặt với hậu quả không chỉ từ Mỹ mà còn cả thế giới rộng lớn hơn.

"Tổng thống thực sự không chỉ ra các yêu cầu cụ thể của Trung Quốc. Tôi nghĩ quan điểm của chúng tôi là Trung Quốc sẽ tự quyết định", quan chức này nói.

Bộ Ngoại giao Trung Quốc cho biết ông Tập Cận Bình nói với Tổng thống Biden rằng cuộc chiến ở Ukraine phải kết thúc càng sớm càng tốt và kêu gọi các quốc gia NATO tổ chức đối thoại với Nga. Tuy nhiên, ông Tập Cận Bình không đổ lỗi cho Nga về cuộc tấn công, dựa trên tuyên bố của Trung Quốc về lời kêu gọi này.

"Các ưu tiên hàng đầu hiện nay là tiếp tục đối thoại và đàm phán, tránh thương vong cho dân thường, ngăn chặn khủng hoảng nhân đạo, ngừng giao tranh và kết thúc chiến tranh càng sớm càng tốt", ông Tập Cận Bình nói.

Ông Tập Cận Bình ủng hộ đối thoại và đàm phán Nga-Ukraine, đồng thời đề nghị Mỹ và NATO tiến hành các cuộc đàm phán với Nga để giải quyết điểm mấu chốt của cuộc khủng hoảng ở Ukraine, giải quyết các lo ngại về an ninh của cả Nga lẫn Ukraine.

"Cuộc khủng hoảng Ukraine là điều mà chúng tôi không muốn chứng kiến", ông Tập Cận Bình tuyên bố trong cuộc điện đàm với Tổng thống Biden.